De instructione principis (Giraldus)

De instructione principis opus est scriptoris Giraldi Cambrensis (saec. XII p. C. n.). Liber unicus divisus est in distinctiones tres, quarum prima praecepta moralia continet, secunda tertiaque res gestas temporis Giraldi. Haec duae distinctiones historiam praebent regis Angliae Henrici II, et praesertim de discordiis eius cum regibus Franciae et cum filiis suis quattuor, scilicet Henricus rex iunior, Gaufridus comes Britanniae, Ricardus comes Pictavensis postea rex, Ioannes sine terra postea rex.

Giraldus doctissimus erat litteratura classica, Biblica, mediaevali. In hoc libro citantur Biblia, Servius qui de Vergilio commentat, Gildas, Itinerarium Regis Ricardi, alii multi.

Continentur

I. Prima distinctio, ubi inter alia legimus de Britannia terra fertilis tyrannorum, de Pictis et Scotis, de antiquis legibus Anglorum de naufragio, de rege Arthuro iis diebus invento in insula Avalonia, de rege Eduardo Confessore, de regis Lodovici VII virtutibus

De principis moderamine
De principis mansuetudine
De principis verecundia
De principis pudicitia
De principis patientia
De principis temperantia
De principis clementia
De principis munificentia
De principis magnificentia
De principis iustitia: praesertim de laudabili in Francia consuetudine facinorum puniendorum, primum fustigatione in publico conspectu, semel repetitum cauteribus seu mutilatione, bis repetitum exoculatione vel patibulo
De principis prudentia
De principis providentia
De principis modestia
De principis audacia et animositate
De principis gloria et nobilitate
De differentia inter regem et tyrannum
De tyrannorum obitu et fine cruento
De principum electorum tam vita laudabili quam fine
De principalium nominum expositione
De principis religione ac devotione: praesertim de regum Lodovici VII et Lodovici VIII mirabili castitate
De finali principis intentione et felici totius vitae consummatione

II. Secunda distinctio

De regis Anglorum Henrici secundi eventibus ab ineunte aetate secundis, et terris eiusdem in immensum augmentatis
De magnorum virorum isto regnante in Angliam adventibus
De enormibus eiusdem postea relictis et martyrio Thomae
De rota fortunae ipsius de cetero semper inclinata, et per filios ipsum infestantes semper in praeceps data
Litterae compromissionem regis Francorum Lodovici et regis Anglorum Henrici, Hierosolymam peregre simul eundi, protestantes
De duobus interim cardinalibus ad scrutinium de morte martyris Thomae faciendum in Normanniam transmissis
De tribus monasteriis in compensationem Hierosolymitanae peregrinationis, iam toties promissae, sophistice factis
De flagellis rege Henrico a Deo datis et obitu regis iunioris
De titulis Henrici tertii
De comite Gaufredo iam iterum a patre diviso, et obitu eiusdem paulo post intempestivo
De titulis comitis Gaufredi et fratris eiusdem iunioris mixtim consertis
Quod non solum plagis verum etiam revelationibus crebris et comminationibus rex Henricus a Deo frustra praemunitus fuit et castigatus
Revelatio militi de Lincolniae finibus Rogero de Escrebi facta
Quod sicut flagellis et revelationibus, sic et beneficiis interdum et quasi blanditiis Dominus eum ad conversionem excitavit
Litterae concordiam regis Henrici cum Philippo rege protestantes
Litterae pacem et concordiam inter regem Franciae et comitem Flandriae per regem Henricum factam protestantes
Litterae testamentum regis Henrici apud Waltham sollenniter factum protestantes
De privilegiis a domino papa Alexandro III, maxime propter Galenses, perquisitis
De privilegiis aliis propter Hybernicos impetratis
Cassiliense concilium
Tituli regis Henrici secundi de fine Topographiae Hyberniae hic transcripti
De regno Hierosolymitano per Saldani potentiam interim arctato iam nimis et oppresso
Litterae Urbani papae in Angliam ob hoc directae
De patriarcha Hierosolymitano propter Henricum regem eiusque subsidium in Angliam transmisso
Litterae Lucii papae tam monitoriae quam minatoriae regi Henrico tunc directae
De verbis et monitis illius qui scripsit haec regi Henrico dictis in hac causa, eiusque responsis
De responso Londoniae patriarchae facto et eius ex toto labore frustrato
De patriarchae monitis et comminationibus in regem Henricum quasi prophetico spiritu ter prolatis
Descriptio Anglorum regis Henrici secundi
Notabiles in Anglia nostri temporis eventus
Quod si finis eventuum felix fuisset, historia quoque commendabilis esset

III. Tertia distinctio

De ultima inter reges Lodovicum et Henricum collocutione et laudabili ibidem Lodovici regis ad Deum supplicatione
De terrarum a Philippo Lodovici filio, iuxta patris supplicationem et visam inde prius visionem, tam erga Blesenses et ducem Burgundiae necnon comitem Flandriae Philippum quam erga regem Henricum, revocatione
De terra interim Ierosolimitana a Parthis et Paganis graviter impugnata et fere iam totaliter expugnata
Litterae Clementis papae ad subventionem faciendam fidelibus directae
De comite Pictavensi Ricardo primo magnatum Cisalpinorum cruce signato nobilique tam Cisalpinis quam et universis exemplo dato
De astronomicis ex hac turbatione deceptis, et litteris quibusdam consolatoriis a quodam directis
De comite Ricardo iter aggressuro sed per patris malitiam impedito, et ob hoc ad guerram animose converso
De titulis Ricardi comitis Pictavensis occasionaliter hic intersertis
De rege Henrico interim in Anglia decimarum exactionibus intento, et visionibus quam plurimis commonitoriis pariter et comminatoriis frustra sibi propalatis
De comite Pictavensi Ricardo a patre dissociato et ad regem Franciae converso
De rege Henrico per omnia confuso et verbo tanquam apostatico, quod pudor pariter et dolor extorsit, ab ipso prolato
Quare se nunc segnius quam olim Normannia defendat? quaestio facta et responsio data
De rege Henrico apostematis incommodo circiter inguina correpto, et confessione demum facta magis extorta tamen quam devota
Visio nobili viro Ricardo de Riduariis ostensa et de rege Henrico in breve completa
De imperatore Frederico crucis negotium et votum peregrinationis assumptum viriliter interim et incunctanter aggresso
Visio quam super crucis negotio vidit ille qui scripsit haec, et visionis expositio
De imperatoris animositate et litteris despicationis Saladino transmissis
Responsio Saladini et litterae contrariae imperatori ab ipso directae
Qualiter imperator per Hungariam iter arripuit et Danubio transito per Vulgariam in Macedoniam venit
De nunciis ad imperatorem Graecum transmissis, primoque captis et detentis, deinde ex timore remissis, et victualium foro concesso
De fraude Saldani Yconii et terra ipsius tota per quadraginta dies in armis et inedia periculis multis bellisque fere continuis transpenetrata, armis quidem et animositate grandique hostium strage, via parata
De imperatore fluvio quodam Armeniae post tot victorias submerso (proh dolor!) et extincto, et exercitu tanto apud Antiochiam exinanito, et post tantam inediam copia secuta, tam distemperato quam disperso
De imperatoris filio cum exercitus parte, sed longe minore, de Antiochia Tyrum, de Tyro Aconem viriliter transeunte
Qualiter Cenomannia combusta rex Henricus inde fugatus fuit et de verbo apostatico iterum ab ipso prolato
De urbe Turonensi a Francis occupata et rege Henrico in oppidulo de Azi concluso, et per ultionem et quasi fallaciam divinitus datam tanquam ad deditionem compulso
De pictis et fictis et demum ignominiosa regis Henrici morte secuta
De origine tam regis Henrici quam Alienorae reginae, et radice filiorum omni ex parte vitiosa
De notabilibus quibusdam eventibus tanti principis mortem praecurrentibus
De visionibus variis casum eiusdem praenunciantibus
De visione Willelmi regis Ruffi quam ipse vidit, et alia de ipso visa, similique morti suae regis postea Ricardi morte secuta
De finalibus quibusdam ad prioris evidentiam adiectionibus

Bibliographia

Giraldus Cambrensis De instructione principis libri iii. Londini: Societas "Anglia Christiana", 1846. [Caret liber i.]
Recueil des historiens des Gaules et de la France (Lutetiae, 1840-1904) vol. 18 ed. M.-J.-J. Brial. Parisiis: Palmé, 1879. [Carent capitula res Francicas non spectantia.]
Giraldus Cambrensis ed. Brewer ("Rolls Series"). Londini