Jump to content

Euthydemus

E Vicipaedia
Effigies Platonis.

Euthydemus (Graece Εὐθύδημος) est dialogus Socraticus(en) quem Plato philosophus anno incerto scripsit et circa tempus Academiae conditae plerumque poni solet. Socrates veteri amico Critoni sermonem refert quem nuper habuit cum sophistis Euthydemo, qui operi nomen indidit, et Dionysodoro, eius fratre. Cui disputationi dialecticae quae postremo in aporiam incidit intersunt etiam duo nobiles Athenienses adulescentes, Clinias et Ctesippus. Ille dialogus parvae comoediae simillimus est in qua sophistae urbanissime deridentur. Inter scripta protreptica Platonis ponitur, hoc est opera quae ad philosophiam colendam hortantur.

Personae dialogi

[recensere | fontem recensere]
  • Crito, vetus Socratis amicus, ei coaevus et ex eodem demo oriundus[1] . Fundum habebat e quo quaestus ducebat.
  • Clinias, nobilis adulescens[2], Axiochi filius et Alcibiadis consobrinus, Socratis familiaris. Ob pulchritudinem multos admiratores secum ducit.
  • Ctesippus, et ipse nobilis Atheniensis adulescens, Cliniae amator. Bona indole quamvis iracundus et vehemens dicitur[3]. Socrati adfuit eo die quo magister cicutam bibit.
  • Euthydemus, sophista in insula Chio natus et postea a Thurinis in exsilium abactus Graeciam percurrit[4] atque nunc virtutem docere posse profitetur.
  • Dionysodorus, frater maior Euthydemi, eandem artem exercet atque ille
  • Socrates quem omnes norunt. Per totum dialogum ironia erga sophistas utitur atque eos blandimentis laudibusque paene divinis onerat.
  • Vir non nominatus qui disputationi cum sophistis non interfuit sed verba quae fecit postquam sermonem audivit a Critone referuntur. In orationibus iudiciariis componendis excellit sed ipse numquam apud iudices oravit[5]. Eius scientia media inter philosophiam et politicam posita est[6]: e quibus omnibus constat Isocratem ita designari.

Quid sibi proposuerit auctor

[recensere | fontem recensere]

Socrates cum Clinia de beata vita disputare incipit: quae bona a vulgo putantur (divitiae, bona valetudo, vis, virtutes, honores etc.) nec bona nec mala esse consentiunt quia bona iis solum sunt qui eis uti sciunt, hoc est sapientibus. Quae scientia hanc sapientiam docere possit deinde quaerunt. Tunc vero investigatio eorum haeret nec illam scientiam nominare possunt. Tunc Socrates Euthydemum et Dionysodorum auxilio vocat qui virtutem docere se posse profitebantur. At illi non plura faciunt quam quae iam ab initio facere non desierunt, hoc est sophismata cumulare et ambiguitatibus verborum abuti ad stultissima paradoxa comprobanda. Demonstrare enim volunt se refutare scire quaecumque in utramque partem dici possunt. Etiamsi Socrates eorum scientiam usque ad finem extollere non desinit, lectores ironice loqui eum intelligunt atque ipsi talem scientiam inutilem atque puerilem esse iudicare coguntur. Ipse Crito adfirmat, quamquam iudicia Socratis magni facit, se malle in disputatione quadam refutari quam talibus nugis alios refutare[7]. Unde apparet Platonem veram dialecticam quae ad philosophicam veritatis investigationem pertinet ab "eristica" secernere voluisse quae specie quidem similis videtur sed re vera in controversiis adversarios postposita veritate omnibus modis vincere cupit. Potuit fieri ut ita Antisthenem impugnarit. At simul Isocrati respondebat quae scholam rivalem instituerat atque libellum Contra Sophistas paulo post 390 a.C.n. publicarat in quo dialecticam detrectabat tamquam inutilem et puerilem. Plato invicem per iudicium Socratis Isocratem detrectat dum dicit eos qui inter philosophos et politicos positi sint (nam Isocrates artem suam philosophiam appellabat) revera utrisque inferiores esse[8]. Ita Plato programma educationis in Academia sua futurae nobis patefacere videtur eo magis quod Socratis discipuli, in primis Ctesippus, Euthydemi artem imitantes mox victores in disputatione exstiterunt unde colligitur optimum magistrum esse Socratem.

Summarium

[recensere | fontem recensere]
Editio princeps apud Aldum Manutium (Venetiis, 1513).
  • Praeludium: Crito Socrati occurrit atque eum rogat quis sit ille homo quocum hesterno die in Lyceo sermonem habuerit. Etenim nec eum nosse nec ob multitudinem adstantium audire sermonem potuisse. Socrates respondet Euthydemum fuisse ex insula Chio et eius fratrem Dyonisodorum qui velut pancratistarum artem exercent: omne genus luctus atque etiam pugnam in armis et strategiam et tacticam militarem necnon proelia apud iudices et orationum compositionem iamdiu docere profitentur. Nunc etiam verborum pugnas addiderunt et omnia refutare docent sive vera sive falsa[9]. Ipse Socrates eorum discipulus fieri cupit atque Critonem amicum hortatur (ironice, ut videtur) ut idem faciat.
  • Prima scaena: Socrates narrare incipit cum in vestibulo Lycei sederet vidisse appropinquantes duos sophistas a cohorte admiratorum circumdatos. Simul adulescentem Cliniam et ipsum ob pulchritudinem a cohorte comitatum (inter quos amator eius Ctesippus erat) prope se consedisse. Cum autem fratres vano tumore inflati nunc se potissimum virtutem (ἀρετή) docere profiterentur, Socrates eos laudat atque instanter rogat ut Cliniam vellent ad philosophiam et virtutem hortari[10]. Euthydemus adulescentem interrogare incipit utrum discentes sciant an nesciant, dum Dionysodorus in Socratis aurem susurrat utrumcumque responderit Clinias refutatum iri. Postquam Clinias "qui sciunt" respondit statim refutatur et confitetur "qui nesciunt" recte respondendum esse. Tunc interrogationem suscipit Dionysodorus et demonstrat erravisse Cliniam cum "qui nesciunt" dixit: ita fit quia duo fratres duplici sensu verbi Graeci μανθάνω utuntur quod 'discere' atque simul nonnumquam "intelligere" valet. Post primam victoriam statim altero aenigmate adulescentem aggrediuntur. Quotienscumque verborum captionibus ille decipitur comites sophistarum rident et plaudunt.
  • Secunda scaena: Socrates tunc intervenit atque Cliniam iam perturbatum reficit dum sophistas nunc quidem iocari contendit, mox tamen veram scientiam patefacturos. Simul eis exemplum methodi quam probat dare vult ipse Cliniam interrogando. Per idoneam interrogationum seriem una cum Clinia comprobat beatam vitam e sapientia pendere. Rogat igitur an illa sapientia doceri possit. Postquam Clinias ita existimavit Socrates hoc responso gaudens sese ad fratres convertit atque ab eis poscit ut per stratam a se viam pergere vellent qualisque scientia sapientiam doceat quaerant[11].
  • Tertia scaena: Dyonisodorus rogat an re vera e Clinia sapientem virum facere cupiant. Nam si ita est alius fieri debet et hoc est perire velle hunc Cliniam quem nunc vident. At Ctesippus quem amat interficere se velle audiens aegerrime fert. Irascitur et mendacem sophistam appellat. Nihilo timidior factus sophista demonstrare incipit neminem quod non est dicere posse unde nemo mentiri potest ne errando quidem. Tunc Socrates intercedit atque caute animadvertit si nemo errare possit, ne refutari quidem quemquam posse[12]. Atque illorum scientia ita inutilis fieret nec quisquam eam requirat ad virtutem sibi parandam. Ctesippus nugas pronuntiare sophistas iudicat et Socrates eum lenire conatur ne res ad maledicta veniret.
  • Quarta scaena: viam ut Euthydemo ostenderet Socrates sermonem cum Clinia resumit unde cessaverat. Methodo dialectica quaerunt artem quae simul sapientiam producat atque quomodo ea utendum sit doceat. Plures artes dimittunt et ipse Clinias negat strategi artem talem esse quoniam postquam vicit atque novos agros occupavit ille eos politicis tradit qui eorum administrandorum soli periti sunt. Tunc Crito miratus verba sapientiora quam ut ab adulescentulo inveniri potuerint Socratem interrumpit et qualem artem postremo invenerint rogat. Socrates respondet ne regiam quidem artem indoneam sibi visam esse et in aporiam se incidisse fatetur et ideo iterum ad Euthydemi et Dionysodori miram sapientiam sese vertisse.
  • Quinta scaena: redeunt sophistae atque rogant utrum qui aliquid scit sciens sit an nesciens. Unde colligunt qui scit aliquid omnia scire quoniam nullo modo idem simul sciens ac nesciens dici potest. Quod Ctesippus aegre ferens rogat an sciat quot dentes frater in ore habeat. Nihilominus illi eristicae vim plaudentibus discipulis tam Socratem quam Ctesippum interrogando explicare pergunt donec Ctesippus eisdem artibus atque magistri utens eos in angustias cogit et magna voce triumphat. Socrates beatos eos iudicat qui talem artem possideant: nihilominus potius inter se ea uterentur nec facilius divulgent ne cito omnes eam intellexerint</ref>303e: τὸ δὲ δὴ μέγιστον, ὅτι ταῦτα οὕτως ἔχει ὑμῖν καὶ τεχνικῶς ἐξηύρηται, ὥστ᾽ ἐ<ν> πάνυ ὀλίγῳ χρόνῳ ὁντινοῦν ἂν μαθεῖν ἀνθρώπων: ἔγνων ἔγωγε καὶ τῷ Κτησίππῳ τὸν νοῦν προσέχων ὡς ταχὺ ὑμᾶς ἐκ τοῦ παραχρῆμα μιμεῖσθαι οἷός τε ἦν.</ref> nec iam pecuniam dare velint ad discendum.
  • Exodos: Quod non obstat quin Critonem moneat ut secum eorum discipulus fieri vellet (ironice scilicet). Crito vero haesitat atque hominis anonymi verba refert qui postquam sermonem audivit Critoni aestimavit erubescendum esse de tali amico qui nugis operam daret. Socrates vero aestimat qui velut ille homo politicam et philosophiam in unum coniungere volunt nec philosophis nec politicis in sua arte pares esse. In fine Critonem monet ne ad tales magistros respiciat sed per se iudicet an philosophia res maximo pretio digna sibi videatur; ita si iudicabit et se et filios ad eam convertat.

Notae

[recensere | fontem recensere]
  1. ↑ Apologia 33d: Κρίτων οὑτοσί, ἐμὸς ἡλικιώτης καὶ δημότης, Κριτοβούλου τοῦδε πατήρ.
  2. ↑ 271b: μειράκιον et 275a: νεανίσκος.
  3. ↑ 273a-b: νεανίσκος τις Παιανιεύς, μάλα καλός τε κἀγαθὸς τὴν φύσιν, ὅσον μὴ ὑβριστὴς διὰ τὸ νέος εἶναι
  4. ↑ 271c: οὗτοι τὸ μὲν γένος, ὡς ἐγᾦμαι, ἐντεῦθέν ποθέν εἰσιν ἐκ Χίου, ἀπῴκησαν δὲ ἐς Θουρίους, φεύγοντες δὲ ἐκεῖθεν πόλλ᾽ ἤδη ἔτη περὶ τούσδε τοὺς τόπους διατρίβουσιν.
  5. ↑ 305c: οὐδὲ οἶμαι πώποτ᾽ αὐτὸν ἐπὶ δικαστήριον ἀναβεβηκέναι: ἀλλ᾽ ἐπαΐειν αὐτόν φασι περὶ τοῦ πράγματος νὴ τὸν Δία καὶ δεινὸν εἶναι καὶ δεινοὺς λόγους συντιθέναι.
  6. ↑ 305c (Socrates): οὗτοι γάρ εἰσιν μέν, ὦ Κρίτων, οὓς ἔφη Πρόδικος μεθόρια φιλοσόφου τε ἀνδρὸς καὶ πολιτικοῦ, οἴονται δ᾽ εἶναι πάντων σοφώτατοι ἀνθρώπων.
  7. ↑ 304c-d (Crito): κινδυνεύω μέντοι κἀγὼ εἷς εἶναι ... τῶν ἥδιον ἂν ἐξελεγχομένων ὑπὸ τῶν τοιούτων λόγων ἢ ἐξελεγχόντων
  8. ↑ 306c: ἀλλὰ τῷ ὄντι οὗτοι ἀμφοτέρων μετέχοντες ἀμφοτέρων ἥττους εἰσὶν πρὸς ἑκάτερον πρὸς ὃ ἥ τε πολιτικὴ καὶ ἡ φιλοσοφία ἀξίω λόγου ἐστόν.
  9. ↑ 272a-b: οὕτω δεινὼ γεγόνατον ἐν τοῖς λόγοις μάχεσθαί τε καὶ ἐξελέγχειν τὸ ἀεὶ λεγόμενον, ὁμοίως ἐάντε ψεῦδος ἐάντε ἀληθὲς ᾖ.
  10. ↑ 275a: τουτονὶ τὸν νεανίσκον πείσατον ὡς χρὴ φιλοσοφεῖν καὶ ἀρετῆς ἐπιμελεῖσθαι
  11. ↑ 282e: πότερον πᾶσαν ἐπιστήμην δεῖ αὐτὸν κτᾶσθαι, ἢ ἔστι τις μία ἣν δεῖ λαβόντα εὐδαιμονεῖν τε καὶ ἀγαθὸν ἄνδρα εἶναι, καὶ τίς αὕτη.
  12. ↑ 287e-288a: εἰ γὰρ μὴ ἐξήμαρτον, οὐδὲ σὺ ἐξελέγξεις, καίπερ σοφὸς ὤν, οὐδ᾽ ἔχεις ὅτι χρῇ τῷ λόγῳ: εἰ δ᾽ ἐξήμαρτον, οὐδ᾽ οὕτως ὀρθῶς λέγεις, φάσκων οὐκ εἶναι ἐξαμαρτάνειν.

Editiones et commentarii

[recensere | fontem recensere]

Plura legere si cupis

[recensere | fontem recensere]
Prima pagina Euthydemi in antiquissimo manuscripto quod habeamus, Codice Clarkiano dicto, anno 895 exarato.

Nexus interni

Nexus externi

[recensere | fontem recensere]
Receptum de "https://la.wikipedia.org/w/index.php?title=Euthydemus&oldid=3864549"