Aspectus (ars grammatica)

-3 (maximum dubium) Latinitas huius rei maxime dubia est. Corrige si potes. Vide {{latinitas}}.

Vide etiam paginam discretivam: Aspectus (discretiva).

Fons nominis Latini desideratur (addito fonte, hanc formulam remove)

Aspectus perfectivus et imperfectivus illustrati.

Aspectus est categoria coniugationis (verbi), sicut tempus vel modus. Aspectus indicat, utrum perfecti an imperfecti sint actus, eventus vel status a verbis signati. Etiam aliis muneribus fungitur aspectus, inter ea signatio actionum iteratarum et punctualium.

Linguae numerosae grammaticas verborum formas aspectu exstruunt (coniugatione aut constructionibus periphrasticis), velut lingua Polonica flexione (exempli causa: praefixo na-: pisać-napisać, "scribere") aut lingua Anglica adiunctione verbi be, "esse" cum participio praesenti : He was writing, "Scribebat, in scribendo erat".

Species aspectus

In omnibus linguis Slavicis, duo aspectus usitate constantur:

• Aspectus imperfectivus: Hic aspectus terminationem confectam non exprimi committit. Exempla: Polonice "On chce pisać list", "Scripturus est epistulam" (orator solum voluntas scribendi epistulae dicit; non affirmat scribendum epistulae finire). Quod imperfectivus plus quam his exprimere (iterationes, consuetudines, conatus) potest, item translationes possibiles sunt: "Scriptitat epistulam; Scribere epistulam conatur".
• Aspectus perfectivus: Hic aspectus oratorem factos dictos conficere velle signat. Exempla: Polonice, "On chce napisać list", "Scribere finire epistulam vult". Sed perfectivus alias significationes habet; itaque translationes possibiles sunt: "Scripserit epistulam" (perfectivus praesens significationem futuri adaequat: prospectivus vocatur), "Paulum scribendi tempus peragit".

In linguis Graeca et Proto-Indoeuropaea, tertius aspectus additur:

• Aoristus. Hic aspectus in grammaticis Graecis saepe tempus vocatur, quod res gestas praeteritas signat, velut lingua Graeca antiqua: ἀκούω akouō, "aures alicui praebeo" (praesens) - ἤκουσα ēkousa, "audivi" (aoristus). Non modo praeteritum significat, sed etiam punctualitatem: actum non diuturnum est, si verbum in aoristum coniugatur.

Aspectus quartus item saepe tempus vocatus in lingua Graeca Antiqua dicitur perfectivus, cuius signum morphologicum est reduplicatio (cum suffixo et terminationibus specialibus pro categoria personae): paideuō 'educo' (praesens) - pepaideuka, 'Educavi, educatus habeo'. Significatio est resultativa.

Lingua Latina et resultativo et aoristo perfecto utitur. Itaque, "didicit" (< "discere"; illa forma verbi item reduplicatione exstruitur; sed perfecta formantes consonantes (v, s) et alia instrumenti sunt, non modo reduplicatio (rara)) duas significationes accipere possunt: "didicit (quando)" vel "didicit (et nunc scit)". Est ita, quod perfectum et aoristum in lingua Latina (formaliter) concidunt.

In lingua proto-Indoeuropaea, varias formas habemus.

In lingua Anglica, aliud systema aspectuale invenitur:

• Progressivus vs. Improgressivus. Progressivus imperfectivo linguae Slavicae comparationi possibilis est. Cum verbum auxiliarum be formatur: "She was listening", "Audiebat"

In lingua Theodisca, formae similes aspectus progressivi formascitur: "Sie war am Zuhören", "Audiebat".

De formatione morphologica aspectus

Lingua Graeca Antiqua

In morphologia flexionis linguae Graecae Antiquae, invenimus formationes aspectuales, sed haec tabula partim alii termini technici utitur:

formatio	aspectus	exemplum	transcriptio	translatio
augmentum e + terminationes personales secundae	Imperfectum	ἔλυον	elyon	"solvebam"/"solvebant"
augmentum e + s + terminationes personales secundae	Aoristus	αὐτοῦ ἤκουσα	autou ēkousa	"hunc audivi"
augmentum e + mutatio vocalis + terminationes personales secundae	Aoristus	τοὺς φίλους ἔλιπον	tous philous élipon	"amicos reliqui"/"amicos reliquerunt"
reduplicatio + terminationes speciales "perfecticae"	Perfectum	χρυσὸν βέβληκα	chryson beblēka	"aurum ieci (et nunc iacet)"

Traditione formae grammaticae - si derivatae a thema praesentis est - , quae ex augmentum (indicans praeteritum) et terminationibus personalibus secundis constant, tempus imperfectum nominantur. Si a thema aoristi derivatae, tempus aoristum ducitur. Aspectus "Perfectivus" tempus perfectum vocitatur.

Lingua Russica

In morphologia linguae Russicae exploratores linguisticae discordant, quales formae perfectivae formae flexionis appellandae sint: modo formae suffigata vel etiam formae praefigata—vel hi omnino formae derivationis sint. Haec est disputatio de paribus aspectibus.

aspectus imperfectivus : perfectivus	significatio lexicalis
писа-, pisa- : написа-, napisa-	"scribere"
читай-, tsitaj- : прочитай-, protsitaj-	"legere"
делай-, delaj- : сделай-, sdelaj-	"facere"
покупай-, pokupaj- : купи-, kupi-	"emere"
поправляй-, popravljaj- : поправи-, popravi-	"corrigere"

Lingua Gothica et lingua Theodisca Antiqua

In lingua Gothica, est praefixum ga- (quam lingua Theodisca Antiqua). Munus ab originate signatio verborum et nominum collectivorum erat, ut Latine con-. Sed tum munus grammaticum accepit: Signatio aspectus perfectivi. Est autem discordia, si verba praefixo ga- formas perfectivas putanda sint, quod duo verba significatione differunt (confer slepan/gaslepan in tabula). Nonnulli exploratores systema aspectuale affirmant, nonnulli negant (etiam propterea, quod non cuncta verba "aspectum perfectivum" formant).

verbum simplex	ga -verbum praefigatum	Significatio
bandwjan	gabandwjan	"leviter significare, indicare"
bindan	gabindan	"alligare" vs. "colligare"
brannjan	gabrannjan	"inflammare"
drigkan	gadrigkan	"bibere"
driusan	gadriusan	"cadere" vs. "procidere"
kunnan	gakunnan	"novisse, scire" vs. "cognoscere"
meljan	gameljan	"scribere" vs. "in-, conscribere"
slepan	gaslepan	"dormire" vs. "addormire"

Inveniendi verba electa causa, videre potes: . In forma antiquissima linguae Theodiscae item praefixum reperitur, confer: bidjan, "orare" - gabidjan, "preces facere".

Autem haec formae diluuntur, ut tempora nova orerentur: perfectum et plusquamperfectum. Haec non syntheticae sunt.

Hoc praefixum lingua Theodisca moderna adhibere pergit (in exstruendo formarum novarum - perfectum et plusquamperfectum (et futurum exactum)), sed munus mutatum est: ge- (< ga-) participium perfecti format, velut ge-beten, "oratus"; ge-bunden, "alligatus".

Lingua Latina

Lingua latina exempla aspectus inchoativi habet. Verba sine sc- exprimunt processum vel statum vel actionem; verba in sc- exprimunt inceptum vel aspectum inchoativum; adiectivus vel participium praeteritum exprimit statum perfectum vel effectum praesentem actionis anterioris; nomen exprimit statum praesentem. Exempli gratia : caleo = "sum in calore", calesco= "coepi calere vel esse in calore", calidus = "habui calorem et nunc sum in calore". Alia exempla sunt in tabula.

forma non in sc-	forma in sc-	participium adiectivus	(nomen)
amo	amasco	amatus	amor
caleo	calesco	calidus	calor
candeo	candesco	candidus	candor
ferveo	fervesco	fervidus	fervor
floreo	floresco	floridus	flos
horreo	horresco	horridus	horror
umeo	umesco	umidus	umor

Observemus unam specificitatem (peculiaritatem), si comparemus tempus perfectum verbi inchoativum et verbi non-inchoativum: Sunt aequales, concidunt: "terreo" - "terr-u-i", "terre-sc-o" - "terr-u-i". Facile explicatur : "coeperam terrere" difficillime differt a "terrui". Vel etiam possumus quaerere num re vera quaedam verba in sc- non sint formae verborum sine sc-.

Lingua Anglica

In lingua Anglica formae aspectus non syntheticae habemus. Nobis nota sunt flexionem Anglicam dissolvisse. Itaque aspectus periphrasticis formantur. Fere cuncta verba aspectum perfecticum et progressivum exstruere:

aspectus progressivus: be, "esse" coniugatum + participium praesentis

aspectus perfectivus: have, "habere" coniugatum + participium perfecti

Utrique aspectus inter se componi possunt:

forma non-perfectica non-progressiva	forma non-perfectica progressiva	forma perfectica non-progressiva	forma perfectica progressiva	significatio verbi
I work	I am working	I have worked	I have been working	"laborare"
you see	you are seeing	you have seen	you have been seeing	"videre"
he runs	he is running	he has run	he has been running	"currere"
we try	we are trying	we have tried	we have been trying	"conari"
you (pl.) climbed	you (pl.) were climbing	you (pl.) had climbed	you (pl.) had been climbing	"ascendere"
they went	they were going	they had gone	they had been going	"ire"

Lingua Francogallica

In morphologia linguae Francogallicae , systema aspectus systematis aspectus Russicae comparatio potest, cum una differentia: in lingua Francogallica—vel omnino in aliis linguis Romanicis—formae syntheticae imperfectivi et perfectivi solum in tempore praeterito sunt:

imparfait	passé simple	significatio
vous finissiez	vous finîtes	"finiebatis" vs. "finivistis"
tu parlais	tu parlas	"colloquebaris" vs. "collucutus/a es"
il buvait	il but	"bibebat" vs. "bibit"
nous allions	nous allâmes	"ibamus" vs. "imus"
ils disaient	ils dirent	"dicebant" vs. "dixerunt"

Eo tabula legere possumus "tempora" passé simple et imparfait oppositionem Latinam imperfectum vs. perfectum aequant. Haec aliter dicta: oppositio aspectus Romanica ab oppositio "tempora" Latina imperfectum vs. perfectum orta est.

Lingua Vedica et Sanscrita

In stadio linguae "Praevedicae" "tempora" perfectum, aoristum et imperfectum inter se significatione differunt aspectualiter. In stadio linguae Vedicae haec differentia sic mutatur: aoristus categoria "Praeteritum proximale" (facta modo gesta describit) et imperfectum categoria "Praeteritum distale" (describit loquentem "procul" a eventu praeterito esse) explicatur—sed manent usus aspectuales! In lingua Sanscrita omnes tres formae aequantur, sunt multiores expressiones pro una significatio: praeteritum (perfectum vel imperfectum).

Fons

George Bertram Milner. 1973. "It Is Aspect (Not Voice) Which Is Marked in Samoan." Oceanic Linguistics 12:621–639.

Nexus interni

• Ars grammatica
• Linguistica