Mensurae Romanae

Mensurae Romanae sunt mensurae quibus Romani res scilicet metiebantur.

In tabula infra enumerantur mensurae Romanae, et mensurae metricae Anglicaeque paria facientes.

Longitudo

Mensura Romana

aliter

Mensura metrica

Mensura anglica

digitus, -ī, m.

1⁄16 pedis

18.

52

mm

105/128"

ūncia, -ae, f.^[1]

1⁄12 pedis

2.

47

cm

35/36"

palma, -ae, f.

4 digiti seu 3 unciae

7.

41

cm

2

11/12"

pēs, -dis, m.

16 digiti seu 12 unciae

29.

61

cm

^[2]

11

2/3"

cubitus, -ī, m.^[3]

24 digiti

44.

45

cm

1'

5

1/2"

gradus, -ūs, m.

40 digiti

74.

08

cm

2'

5

1/6"

passus, -ūs, m.

5 pedes

1.

48

m

4'

10

1/3"

pertica, -ae, f.

10 pedes

2.

96

m

9'

8

2/3"

actus, -ūs, m.

120 pedes

35.

56

m

116'

8"

stadium, -iī, n.

625 pedes seu 125 passus

185.

21

m

607'

7"

millia passuum

5 000 pedes seu 1 000 passus seu 8 stadia

1.

48

km

4,861'

1"

leuga, -ae, f.

15 000 pedes seu 3 000 passus seu 24 stadia

4.

43

km

14,592'

14"

Area

Mensura Romana

Actus quadrati

Mensura metrica

Mensura anglica

pes quadratus

1⁄14 400

876

cm²

0.

943

ft²

scripulum, -i, m.

1⁄144

8.

76

m²

94.

3

ft²

actus minimus

1⁄30

42

m²

452

ft²

clima, -ae, f.

1⁄4

315

m²

3390

ft²

actus quadratus

1

1260

m²

0.

311

acre

iugerum, -i, n. (pl. in 3ª decl.)

2

0.

252

ha

0.

623

acre

heredium, -i, n.

4

0.

504

ha

1.

25

acre

centuria, -ae, f.

400

50.

5

ha

125

acre

saltus, -ūs, m.

1600

202

ha

499

acre

Secundum Frontinum (De Aquaeductu Urbis Romae, Liber I, 25), est quoque quinaria (-ae, f.), quae est fistula a diametro quinque quadratum (5/4 digiti). Ergo, quinaria 420 mm² habet. Est quoque senaria (a diametro sex quadratum), septenaria (septem quadratum), et deinceps simili incremento usque ad vicenariam (a diametro certe viginti quadratum). Hae mensurae ad solas fistulas metiendas adhibebantur.

Pondera

Libra, quae efficit duodecim uncias et 288 scripula. 328.9 g secundum Smithem^[4].
Dodrans, id est tres partes librae sive novem unciae. Circiter 246.7 g.
Selibra, id est dimidia libra sive sex unciae. Circiter 164.5 g.
Quincunx, id est quinque uncias. Circiter 137 g.
Triens, id est tertia pars librae sive quatuor uncias. Circiter 109.6 g.
Quadrans, id est quarta pars librae sive tres unciae. Circiter 82.23 g.
Sextans, id est sexta pars librae sive duae unciae. Circiter 54.82 g.
Sescuncia, id est uncia et semis. Circiter 41.11 g.
Uncia, duodecima pars librae sive 24 scripula. Circiter 27.41 g.
Semuncia, dimidia uncia. Circiter 13.70 g.
Scripulum, 1/288 librae sive 1/24 unciae. Circiter 1.142 g.

Apothecarii et medici Romani, ut drachmam passim in libris Graecis usitatam in Latinum sermonem vertere possent, nomen denarium usurparunt. Ita apud Celsum denarius septimam partem unciae pendet (id est paulo minus quam quatuor grammata). Idem Celsus, ut instar oboli haberet qui sexta pars drachmae erat, "denarii sextantibus" utebatur, "paulo plus dimidio scripulo" facientibus^[5].

Capacitas^[6]

Culleus id est viginti amphorae : 525 litra.
Cadus vel metreta, id est amphora et semis vel tres urnae vel duodecim congii vel 72 sextarii : 39,39 l.
Amphora vel quadrantal id est duae urnae vel tres modii vel octo congii vel 48 sextarii : 26,26 l = pes cubicus unus.
Urna id est quatuor congii vel 24 sextarii : 13,13 l.
Modius id est sedecim sextarii vel 192 cyathi : 8,73 l.
Congius id est sex sextarii vel 72 cyathi : 3,27 l.
Sextarius id est duae heminae vel quatuor quartarii vel duodecim cyathi : 0,54l.
Hemina vel cotyla id est sex cyathi : 0,27 l..
Quartarius id est tres cyathi : 0,14 l.
Cyathus id est quatuor cochlearia : 0,046 l.
Cochlear quadragesima octava pars sextarii : 0,011 l.

Nonnumquam ratio duodecimalis, vel si mavis uncialis, inter cyathum et sextarium eodem modo quo inter unciam et libram usurpatur : sextans valet binos cyathos, quadrans ternos, triens quaternos, quincunx quinos etc.

Notae

↑ In nonnullis fontibus (e.g. Charles Anthon (1843). William Smith. ed. A dictionary of Greek and Roman antiquities (3rd American ed.). Harper and Brothers ), mensura hodierna pollex, -icis, m. dicitur. Alii autem "unciam" dicunt, ut antiquitus.
↑ Rottländer, Rolf C. A.. "Vormetrische Längeneinheiten [Unitates praemetricales longitudinis]" Mensura pedis Romanis antiqui in modis statisticalibus cum 58 fontibus fundata est 296.13 ± 0.500 mm.
↑ Seu cubitum, -ī, n.
↑ Smith, Sir William; Charles Anthon (1851) A new classical dictionary of Greek and Roman biography, mythology, and geography partly based upon the Dictionary of Greek and Roman biography and mythology New York: Harper & Bros. Tables, pp. 1024–30
↑ Celsus, De Medicina V,17.
↑ De exacto valore in litris non omnes eruditi consentiunt. Numeros propositos circiter intellegi oportet.

Fontes

Columella libro quinto de Re rustica, capitibus 1-2 necnon libro XII passim.
Lucas Paetus, De mensuris, et ponderibus Romanis, et Graecis : cum his quae hodie Romae sunt collatis libri quinque. Eiusdem variarum lectionum liber unus. Venetiis, 1573.
Varro libro primo Rerum Rusticarum capite decimo.

[1] In nonnullis fontibus (e.g. Charles Anthon (1843). William Smith. ed. A dictionary of Greek and Roman antiquities (3rd American ed.). Harper and Brothers ), mensura hodierna pollex, -icis, m. dicitur. Alii autem "unciam" dicunt, ut antiquitus.

[2] Rottländer, Rolf C. A.. "Vormetrische Längeneinheiten [Unitates praemetricales longitudinis]" Mensura pedis Romanis antiqui in modis statisticalibus cum 58 fontibus fundata est 296.13 ± 0.500 mm.

[3] Seu cubitum, -ī, n.

[smith-4] Smith, Sir William; Charles Anthon (1851) A new classical dictionary of Greek and Roman biography, mythology, and geography partly based upon the Dictionary of Greek and Roman biography and mythology New York: Harper & Bros. Tables, pp. 1024–30

[5] Celsus, De Medicina V,17.

[6] De exacto valore in litris non omnes eruditi consentiunt. Numeros propositos circiter intellegi oportet.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Longitudo

Area

Pondera

Capacitas[6]

Notae

Fontes

Capacitas^[6]